Zgodnie z art. 58 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków.
W sytuacjach gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. W praktyce jednak taka sytuacja występuje wyjątkowo. Niezbędne w tym celu jest przedstawienie ewidentnych dowodów na takie zachowanie małżonka, które uniemożliwia wspólne z nim zamieszkiwanie pozostałych domowników.
Możliwość eksmisji małżonka wynika również z art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Jest to niezależna podstawa prawna eksmisji zatem nie musi mieć związku z toczącą się między małżonkami sprawą o rozwód czy separację.
Eksmisja – podobnie jak rozstrzygnięcie o sposobie korzystania z mieszkania – może być orzeczona w odniesieniu do mieszkania należącego wspólnie do małżonków, jak i mieszkania wynajmowanego czy mieszkania stanowiącego ograniczone prawo rzeczowe.
W sytuacji, gdy jeden z małżonków opuścił mieszkanie na stałe to sąd nie rozstrzygnie ani o sposobie korzystania z lokalu, ani też o eksmisji. Jeśli natomiast niezamieszkiwanie w lokalu ma jedynie charakter przejściowy np. ze względu na pracę poza granicami kraju to nie ma przeciwwskazań, by w wyroku rozwodowym bądź separacyjnym znalazły się takie rozstrzygnięcia.
Ponadto, na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również:
-o podziale wspólnego mieszkania albo
-o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego,
o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.
Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Zatem, jeżeli małżonkowie mają wspólne mieszkanie, sąd jest obowiązany w wyroku rozwodowym czy też separacyjnym do orzeczenia o sposobie korzystania przez małżonków z tego mieszkania czy też domu. Jednak za zgodą stron sąd zaniecha orzekania w powyższej kwestii.
Literalnie z przepisów wynika, że sąd ustala w wyroku rozwodowym sposób korzystania ze wspólnego mieszkania, jednak odnosi się to również do domów.
Choć literalnie z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że sąd w wyroku rozwodowym ustala sposób korzystania ze wspólnego mieszkania, powszechnie przyjmuje się – i taka jest praktyka – że dotyczy to również domów a nawet budynków gospodarczych, piwnic, garaży czy ogrodu.
Istotnym kryterium pozwalającym sądowi na rozstrzygnięcie co do sposobu korzystania ze wspólnie zajmowanej nieruchomości jest to, że nieruchomość ta musi być wspólna lub wspólnie zajmowana. Bez znaczenia jest to, czy nieruchomość ta należy do majątku wspólnego małżonków czy też została kupiona przed ślubem bądź w okresie rozdzielności majątkowej.
Często zdarza się, że z małżonkami mieszkają dzieci ale również inne osoby, np. rodzice. W takiej sytuacji sąd uwzględnia te osoby w uregulowaniu sposobu korzystania z mieszkania w taki sposób, że jedynie niepełnoletnie dzieci będą bezpośrednio wymienione w wyroku rozwodowym, natomiast pełnoletnie dzieci czy pozostali domownicy nie będą wskazywani bezpośrednio, a przysługujące im na wyłączność pomieszczenia nie będą wymieniane w rozstrzygnięciu.
Do wniosku o ustalenie przez sąd sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania czy domu najlepiej dołączyć poglądowy plan wskazujący na układ pomieszczeń i zawierający ich oznaczenia, np. pokój nr 1, pokój nr 2. Wniosek powinien odnosić się do tego planu, wtedy jego treść jest klarowna. Plan nie musi zostać przygotowany przez architekta, wystarczający jest odręczny rysunek, ważne, żeby był czytelny dla sądu.
Zgłaszane w rozwodzie bądź w sprawie o separację roszczenie o ustalenie przez sąd sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania bądź domu może zostać zabezpieczone na czas trwania postępowania– oznacza to, że w toku sprawy sąd wyda postanowienie zabezpieczające, w którym tę kwestię ureguluje tymczasowo, tj. na czas trwania postępowania w sprawie.
Wniosek o uregulowanie sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania nie podlega odrębnej opłacie sądowej – opłata jest uwzględniona w ogólną opłatę sądową od pozwu o rozwód, która wynosi 600 zł. Jeżeli wniesiemy do sądu dodatkowy wniosek o zabezpieczenie takiego roszczenia to opłata wyniesie 100 zł, chyba że wniosek o zabezpieczenie został zgłoszony w pozwie. Żądanie eksmisji drugiego małżonka to koszt 200 zł. Złożenie do sądu rejonowego wniosku o zobowiązanie sprawcy przemocy do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do tego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia w trybie art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie jest zwolnione od kosztów sądowych.
Podkreślenia wymaga również bardzo istotna kwestia dotycząca tego, że ustalenie przez sąd sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania nie ma wpływu na podział majątku.
