Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników reguluje zarówno zwolnienia grupowe jak i zwolnienia indywidualne z przyczyn niedotyczących pracowników. Art. 1 ust 1 wskazuje, że ustawę stosuje się do pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników.
Tzw. ustawa o zwolnieniach grupowych znajduje zastosowanie, jeśli pracodawca chce ograniczyć zatrudnienie w związku z wystąpieniem czynników ekonomiczno-finansowych, organizacyjno-strukturalnych bądź technologicznych. W ramach ustawy pracodawca może realizować zarówno zwolnienia grupowe jak również zwolnienia w trybie indywidualnym, ale tylko i wyłącznie, jeśli przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę są przyczynami niedotyczącymi pracowników.
Przepisy dotyczące zwolnień grupowych stosujemy jeśli w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmujemy zwolnieniami następujące grupy pracowników:
- 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
- 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników
Do progów ilościowych wlicza się wszystkie osoby mające status pracownika natomiast nie wliczamy osób zatrudnionych na podstawie mianowania oraz osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych.
Przepis art. 5 ust. 5 ustawy wskazuje grupę pracowników szczególnie chronionych, którym nawet w ramach zwolnień grupowych nie można złożyć wypowiedzeń definitywnych.
W okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy pracownikowi:
1) któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku oraz pracownicy w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego,
2)będącemu członkiem rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego
3)będącemu członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej
4)będącemu członkiem zakładowej organizacji związkowej, upoważnionemu do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy
4a)będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej;
4b)będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawicielem pracowników w spółce europejskiej;
4c) będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawicielem pracowników w spółdzielni europejskiej;
5) będącemu społecznym inspektorem pracy;
6) powołanemu do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego;
7) będącemu członkiem rady pracowników lub określonym w porozumieniu, o którym mowa w art. 24 u.i.p.k., przedstawicielem pracowników uprawnionym do uzyskiwania od pracodawcy informacji i prowadzenia z nim konsultacji.
Zgodnie z art. 5 ust. 6 ustawy, jeżeli wypowiedzenie warunków pracy i płacy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikom, o których mowa w art. 5 ust. 5 ustawy przysługuje, do końca okresu, w którym korzystaliby ze szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczy.
W zakresie odprawy pieniężnej dla pracowników objętych zwolnieniami grupowymi ustawodawca określił minimalne wysokości świadczeń, które uzależnione są od stażu pracy u danego pracodawcy i kształtują się w wysokości:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych krócej niż 2 lata,
- dwumiesięcznego wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych od 2 do 8 lat,
- trzymiesięcznego wynagrodzenia dla pracowników pracujących ponad 8 lat.
Kwota odprawy nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Przy obliczaniu odprawy stosuje się zasadę obowiązującą przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę w trybie indywidualnym z zastosowaniem ustawy, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące przesłanki:
- pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników
- zwolnienie obejmuje:
-mniej niż 10 pracowników, gdy stale zatrudnionych jest mniej
niż 100 pracowników,
-mniej niż 10% dla pracodawcy zatrudniającego od 100 do 300
pracowników
-mniej niż 30 gdy pracodawca zatrudnia powyżej 300 pracowników
- rozwiązanie stosunku pracy następuje z przyczyn niedotyczących pracownika, które
stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku
pracy na mocy porozumienia stron.
W sytuacji gdy przyczyną zwolnienia jest zachowanie pracownika czy też ocena wyników jego pracy to w takiej sytuacji nie możemy mówić o zwolnieniu z przyczyn niedotyczących pracownika w trybie indywidualnym.
Podkreślić należy również, że niedopuszczalne jest jednoczesne dokonywanie zwolnień grupowych i indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników.
